An Lý: 'Đọc tác giả Nobel 2017 là bước vào hẹn hò giấu mặt'

Theo người dịch cuốn "Dạ khúc", mỗi tác phẩm của Kazuo Ishiguro có văn phong, giọng kể riêng, đưa người đọc vào một cuộc hẹn hò không thể đoán trước.

An Lý là người dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông của tác giả Kazuo Ishiguro sang tiếng Việt. Không những thế, cô còn là người yêu mến tác giả Anh gốc Nhật, tậu đọc số đông những thành quả mà nhà văn này cho xuất phiên bản.

Ngay khi Kazuo Ishiguro được suy tôn tại Nobel Văn học 2017, An Lý đã có những chia sẻ về văn học của tác giả, công đoạn dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

Nhà văn Kazuo Ishiguro đạt giải Nobel 2017.

- Xúc cảm của An Lý ra sao khi biết tin Kazuo Ishiguro được giải Nobel?

- Tất nhiên tôi rất vui. Đang mải cá cược với đồng đội xem liệu có phải là Amos Oz hay Margaret Atwood nhưng hoàn toàn tin rằng giải thưởng sẽ lại về tay một người mà độ phủ sóng eo hẹp của mình chưa với đến.

Khi nghe Viện hàn lâm Thụy Điển lên tiếng, tôi đã phải chờ nghe lại để rõ là không lầm. Một bất thần, nhưng hấp dẫn hơn phổ biến bất thần của năm ngoái.

Ishiguro thuộc về số tác giả mà tôi phấn đấu khiến cho một "completist", nghĩa là đọc hết mọi cuốn sách mà ông cho xuất bản. Tôi nghĩ ông là một người viết kỳ lạ: giả dụ đọc hết sách của ông, người ta sẽ bị cuốn tham gia quả đât của ông khó kết thúc ra được, nhưng khi quan sát đơn nhất từng cuốn sách, có thể ấn tượng sẽ không phổ thông.

Những cuốn lạ và lạ mắt nhất của ông lại không tuyệt vời nên khó được ưu tiên lựa chọn dịch, còn những cuốn tầm thường nhất lại thường mang lối viết đơn giản một bí quyết lừa dối. Vài quyển tôi đọc tới lần thứ nhì mới tạm thời gọi là nắm bắt, mà với tốc độ xuất hiện sách mới và hay của thời này thì mấy bạn nào có thời điểm dành cho một cuốn sách ít tuyệt vời đến lần thứ nhị?

- An Lý có kiếm được xét gì về giải thưởng bỏ ra cho Ishiguro của Ủy ban Nobel?

- Về giải thưởng thì tôi cũng không có gì để góp vào khúc đồng ca đang phán xử râm ran tối nay và những ngày tiếp theo. Tôi chỉ kì vọng đây sẽ là động lực để thêm phổ quát người để ý tới tên tác giả, tìm đọc sách, và các nhà xuất phiên bản chóng ra sách mới, khác biệt là cuốn khiến cho nên tăm tiếng ông, The Remains of the Day đã đoạt giải Booker 1989.

Nghe nói cuốn Mãi đừng xa tôi do anh Trần Tiễn Cao Đăng dịch cũng sắp được tái phiên bản, đấy là một bước trình bày tốt cho bạn đọc nào muốn bắt đầu tậu đọc Ishiguro.

- Điều gì khiến An Lý dịch cuốn "Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông"?

- Như hầu hết mọi người dịch những cuốn sách khác: do nhà xuất bạn dạng mời và tôi đồng ý.

Sách Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

- An Lý cảm kiếm được thế nào về nội dung và văn phong của Kazuo Ishiguro trong tập truyện ngắn này?

- Vì sách dịch cũng đã lâu, sợ rằng xúc cảm không được như lúc đầu, nên tôi sẽ chép lại ở đây những dòng tôi viết ban sơ khi sách sắp mở bán.

Hiện ra trong Dạ khúc là một dàn nhân vật “toàn cầu” với những câu chuyện đặt trong những bối cảnh không giống nhau. Một nhạc công ghi ta quê Đông Âu chật vật tậu chỗ đứng ở quảng trường Venice. Một hàng ngũ bằng hữu đại học gặp mặt lại nhau ở London khi tuổi trẻ đã gần cạn, nhớ lại thời sinh viên xa xăm giữa tình yêu âm nhạc và những đam mê xuất sắc.

Một nhạc sĩ trẻ trốn nền công nghệ âm nhạc London về khu đồi Malvern của tuổi thơ chính mình, bất ngờ gặp mặt cặp cung phi chồng nhạc công Thụy Sĩ. Một tay kèn saxo Mỹ tài cao nhưng phận thấp, đụng độ giới giao tế trong nơi nghỉ ngơi ở Beverly Hills. Một nghệ sĩ cello Hungary ấp ủ mộng nhân tài giữa lúc sử dụng tiếng bè đảng kiếm miếng ăn...

Những loài người thuộc những giai tầng thị trấn hội rất khác, được kết nối với nhau, và với người đọc, bằng âm nhạc - thứ ngôn ngữ quốc tế bình thường cho mọi tâm hồn.

Nhưng đó không phải thứ âm nhạc công cộng to lớn hay âm nhạc thính phòng quý phái, mà là âm nhạc vào thời điểm lặng lẽ, chiêm nghiệm tây riêng.

Trong mỗi câu chuyện có sự đụng chạm rất khẽ giữa nhị trái đất: nhân loại tư nhân nhỏ xíu nhưng chân thật, nơi các hoài vọng hoài bão còn ấp ôm, và nhân loại của chiến thắng, hào nhoáng, nơi các ước muốn đã thành hiện thực, nhưng cũng có quá phổ thông vấn đề có thể mất đi.

Nỗi lưu luyến của mỗi hero với thế giới thứ nhất, và thèm khát nhưng e sợ trước trái đất thứ nhì, khiến ta nhớ lại bài hát của cô nhỏ nhắn trong Mãi đừng xa tôi, và làm cho mỗi câu chuyện đều nhuốm một vẻ buồn rầu dịu ngọt.

- Giai đoạn dịch cuốn “Dạ khúc” An Lý gặp mặt gian truân, thuận lợi gì? Chị giải quyết những trắc trở khi dịch sách ra sao?

-Như với mọi cuốn sách khác: nhờ các công cụ tra cứu để tìm hiểu những gì chính mình chưa biết và nhờ con mắt sắc của chỉnh sửa viên để đỡ những gì chính mình bỏ sót.

Các nhạc công, nhạc sĩ của Dạ khúc nói nhiều về những khía cạnh khoa học của âm nhạc mà tôi không nắm rõ, hoặc thậm chí tiếng Việt không có từ để sử dụng, nhưng may mắn là phiên bản dịch đã được anh Cao Việt Dũng đọc rất kỹ lượt cuối trước khi xuất bản, và chỉnh thêm kha khá về thuật ngữ.

Một cuốn sách ốm và thật ra không được ân cần vào thời gian ấy (cũng như bây chừ) lại được anh chăm sóc tương tự, tôi cảm thấy rất hàm ơn, có nhẽ cũng vì thanh khí giữa người đọc và người viết mà ra.

Dường như, tuy nhiên, sự giàu có của tư liệu đa dụng cụ trên mạng vào kỷ nghuyên này luôn là lợi thế quý báu với mỗi người dịch. Các anh hùng trong Dạ khúc đến từ, và đi khắp châu Âu; mỗi lần sang một bối cảnh mới, tôi có thể liên hồi trên YouTube phổ thông tiếng liền không chỉ để xác định xem Jan và Tibor chơi bè đảng ở góc nào trên quảng trường Venice, hay Tilo và Sonja sẽ trông thấy gì trên khu đồi Malvern, mà tậu cách thức hình dong chính mình sống trong không khí ấy.

Dịch cuốn sách mỏng này đối với tôi giống như được ngao du trong cả không gian lẫn trong âm nhạc, bởi vừa nghe một playlist những bài hát được kể tên vừa đọc (lại) cuốn sách, sẽ biến đổi hẳn trải nghiệm đọc, cho bạn hiểu một bí quyết trực tiếp mà không phương pháp hình dung nào thay thế được xúc cảm của các hero, cũng như nắm bắt rằng mỗi câu chuyện đọc lướt qua trên mặt giấy có thể hao hao nhau, nhưng khi bật nhạc, sẽ mang những "vị" hoàn toàn khác nhau.

- An Lý đánh giá thế nào giá trị của tập truyện ngắn này?

- Những truyện ngắn trong Dạ khúc được viết dần dần trong quãng thời gian Ishiguro loay hoay với ý nghĩ đó về Người to đùng ngủ quên, vừa để đổi gió vừa như ghi nhớ giấc mơ thời trẻ. Đầy đủ kinh nghiệm của các nhạc sĩ trẻ đang tậu con đường sống với nghề trong đó cũng là kinh nghiệm của chính ông. Và độc giả đi theo những bài hát của ông, như đã nói ở trên, cũng giống như được ông hướng dẫn qua một khóa học lịch sử âm nhạc cấp tốc.

Vì thế, trước tiên, cuốn sách là một bài ngợi ca mỏng manh nhưng chẳng hề nhỏ dành cho tình ái âm nhạc. Sau Dạ khúc, đọc (lại) những cuốn khác của ông, tôi mới nhìn thấy âm nhạc được cài cắm trong những thời điểm kịch tính ở khắp nơi, về điểm này thì cũng giống nhà văn "người Nhật gốc Nhật" trên cửa miệng công chúng mỗi khi 04 tuần Mười đến (ý dịch giả nhắc đến Haruki Murakami – pv).

Thêm nữa, Dạ khúc là cuốn sách duy nhất đến thời gian này của Ishiguro không đặt trên cái nền lịch sử hay kỳ ảo mà thuộc bối cảnh tạm thời gọi là "hiện thực". Không chỉ làm người đọc tưởng hạn độ gần gụi với tâm sự thực của tác giả hơn, đây còn là một thách thức khi tước hết những nhân tố quyến rũ hình thức, lại thêm gian truân khi là tập truyện ngắn.

Thiếu không gian tung tẩy của tiểu thuyết, khó khai triển một tình tiết đa dạng cung bậc thăng trầm vốn là cái hấp lực chính đưa đẩy độc giả đi theo câu chuyện, truyện ngắn thành ra thường được coi là hòn đá thử vàng cho tài năng của nhà văn, đề xuất rạng ngời bằng chính lối viết của bản thân.

(Cả ở vietnam hiện nay, khi việc lựa chọn sách thường mở đầu từ đề tài và tình tiết nếu ko phải từ giới thiệu của đồng đội hoặc bán đồng giá, dường như truyện ngắn ít được chú ý hơn tiểu thuyết, giả dụ tập Người ăn chay của Han Kang, hay Chuyện kể trăng nghe của Shin Kyung Sook mà cá nhân tôi thấy là viết tốt hơn cả ba cuốn tiểu thuyết của bà đã xuất bạn dạng. Hy vọng với cuốn Đọc truyện ngắn mà Tao Bạn bè mới xuất bạn dạng, tình hình sẽ có gì đổi mới chăng.)

Về điểm này thì, Dạ khúc xứng đáng là một ví dụ cô đọng những điểm thú nhất của người đọc Ishiguro, như là những biến đổi tao nhã trong tâm lý hero và giao tiếp giữa các nhân vật, những tình huống dở khóc dở cười và cái uy mua Anh không dễ nhìn thấy, hoặc sự pha trộn kiểu Shakespeare giữa cái thăng hoa và cái tầm phàm bá láp. Có rộng rãi cảnh huống hoặc câu nói, khi đọc cảm thấy nhẹ hẫng, nhưng cả hiện giờ sau bảy năm tôi vẫn nhớ lại để đau xiết hoặc rùng bản thân mình.

Sách và phim chuyển thể tiểu thuyết The Remains of the Day - công trình cần thiết của Ishiguro

- Vài ý kiến nghĩ là văn phong của Kazuo Ishiguro trong tiểu thuyết “Mãi đừng xa tôi” khác biệt hoàn toàn thứ văn học của tập truyện ngắn “Dạ khúc”. An Lý nghĩ sao về nhận xét đó?

- Thật ra, trong công đoạn sáng tác của Ishiguro, Mãi đừng xa tôi đã là cuốn tiểu thuyết thứ sáu. Giả dụ đi theo từng cuốn sách, người đọc sẽ thấy không có cái gọi là "văn phong Ishiguro" khăng khăng, mà ông giống như một con phụng hoàng/cắc kè bông, mỗi lần bắt tay tham gia cuốn sách mới là một thử thách mới trong trò chơi tự đặt ra cho bản thân.

Ngay cả thể loại cũng đôi khi là thí điểm, làm cho người đọc bước tham gia mỗi cuộc hứa hẹn hò giấu mặt không thể dựa vào những gì chính mình đã biết, và ông - dù thắng lợi tới đâu - luôn có tinh thần viết theo giọng nhân vật của bản thân mình.

Bởi vậy, cùng là cái bức bối, nhưng cô nhỏ mới lớn sống trong đồng đội riêng biệt với thị trấn hội trong Mãi đừng xa tôi, hay người quản gia lạc kỷ nghuyên trong The Remains of the Day, hay ông già chìm giữa màn sương trung cổ trong Người đẩy đà ngủ quên, sẽ có cách bức bối rất khác biệt. Và dĩ nhiên sẽ khác những người, dù chưa vừa đủ, nhưng đang trong độ trẻ tuổi sống với niềm ham mê nghệ thuật của mình, trong Dạ khúc.

- Kazuo Ishiguro là người Anh gốc Nhật, các truyện ngắn trong tập cũng được viết ở nhiều bối cảnh, địa danh khác biệt. An Lý kiếm được xét gì về tính rộng rãi, xuyên đất nước trong văn học Kazuo Ishiguro?

- Thực tế, sau nhị cuốn sách đầu tiên lấy bối cảnh Nhật theo lời khuyên của nhà xuất bản (dẫn đến một cơ số lỗi sai về lịch sử văn hóa hẳn sẽ gây phổ quát chỉ trích nếu như xuất bạn dạng vào thời điểm này) thì Ishiguro đã hoàn toàn ôm trọn nhân cách một nhà văn Anh trong khoảng The Remains of the Day.

Tự nhiên Anh, bắt mắt Anh, các nhân tố của nước Anh, và vừa mới đây nhất là truyền thuyết và lịch sử Anh quốc trong Người khổng lồ ngủ quên, đã trở thành chất liệu trong các tiểu thuyết của ông, một phương pháp cam đoan biến thành sở hữu của ông và biến ông biến thành người phát ngôn trong thế hệ nhà văn Anh hiện đại.

Thật ra Dạ khúc lại chứa phổ biến dấu ấn để lại của tuổi thơ di dân cùng quá trình hòa nhập của Ishiguro nhất, với gần như nhân vật là dân người nước ngoài vào định cư tại đất nước nhà từ Đông Âu về trung tâm châu Âu, hoặc trong khoảng quê lên đô thị London hay Los Angeles, hoặc dễ chơi là từ những tầng phường hội thấp nhất muốn lên đến đỉnh cao của nghệ thuật và danh vọng (fan của La La Land hẳn sẽ thấy số đông đồng cảm).

Thứ xuyên quốc gia duy nhất trong những câu chuyện này là âm nhạc, nhưng nếu để ý kỹ, âm nhạc ấy cũng có một cấu trúc lệch cực kì rõ, với Great American Songbook và nhạc thính phòng châu Âu nhập vai tâm chính mặc cả trái đất bị hút về.

Nhân tố rộng rãi của Ishiguro, nếu như có, là ở chỗ cũng như mọi nhà văn lớn đi tới cái rộng rãi trong khoảng những hình hài cụ thể, ông nói về vấn đề mà ông tri kiếm được là thân phận căn bản của con người, một thân phận không ngừng vùng vẫy, không xong rơi rụng, mặc dù vấn đề ấy chỉ như một nốt nghịch âm bên lề rất khó khăn nhận thấy trong tập truyện ngắn có vẻ nhẹ nhàng này.

An Lý là một dịch giả trẻ, nhưng sở hữu khối thành quả dịch chẳng phải nhỏ bé. Một vài công trình do An Lý chuyển ngữ được phổ biến bạn đọc nhân thức đến như: Chuyện người tùy nữ, Tay sát thủ mù (Margaret Atwood), phần thơ và phụ lục trong Chúa tể những chiếc nhẫn... 

An Lý còn là người biên tập cho bạn dạng dịch vài cuốn sách như Lolita (Nabokov), Thời nắng lịm (Eugen Ruge)...

Tác giả Nobel 2017 tiên tri về sự phi nhân của phố hội văn minh Giới văn chương trong nước không lạ với tác giả Kazuo Ishiguro, bởi ông là người viết nên những thành quả dự báo về sự suy thoái nhân tính con người.

Đọc thêm: tin tổng hợp