Những tiếng tăm nhiều người biết đến gắn với nhà thờ Nguyễn Huệ

Phan Châu Trinh, Nguyễn An Khương, Cường Để hay Roland Garros là những tiếng tăm lớn từng sống và gắn bó với đoạn đường này.

Đoạn ghi hình 6 đại gia sở hữu đất tiến thưởng Nguyễn Huệ Ngoài Vạn Hưng vượng Phát, 5 đại gia khác là Satra, Saigontourist, Sunwah, BIDV, Tài Nguyên đang chiếm hữu nhiều đất quà trên tiệm tạm hóa Nguyễn Huệ (quận 1, TP.HCM) nhất.

Trong khoảng kênh Hàng quán Vải trên bến dưới thuyền đến đại lộ Charner thời Pháp hay bến xe Nguyễn Huệ thời nay, đoạn đường này là chứng nhân của một thời kỳ đầy cô động của lịch sử Sài Gòn.

Trong cuốn Sài Gòn – Quán ăn Lớn: Ký ức đô thị và loài người, nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Hiệp đã ví đại lộ Nguyễn Huệ của Sài Gòn giống như Champ-Élysée của Paris (Pháp). 

Những dấu vết thời gian

Trường học hiện giờ bắt nguồn trong khoảng một con kênh đào tên là Siêu thị Vải, còn có cái tên khác là Kinh Lớn. Cuối thế kỷ 19, kênh Hàng quán Vải của thành Gia Định là nơi buôn bán sầm uất.

Theo Nguyễn Đức Hiệp, trong một cuốn sách xuất phiên bản năm 1883, ông Anatole Petiton cho biết kênh Cửa hàng Vải dài khoảng một số trăm thước, mở đầu từ sông đi vào thì ở phía bên phải là các ngôi nhà của người Âu và một vài nhà của người Hoa, Ấn, bên trái là các ngôi nhà, chợ và những cửa hàng khác của người Hoa.

Kênh Căn tin Vải mua sắm sầm uất, nhì bên các con phố là cửa hàng của người Hoa và người Ấn. Ảnh tư liệu.

Ven kênh Siêu thị Vải từng có một trường học bằng gỗ được xây dựng tham gia năm 1863 bởi đô đốc Bonard. Đây được coi là trên hè phố đầu tiên của Sài Gòn, ra đời sau khi người Pháp chiếm đoạt hoàn toàn Sài Gòn – Gia Định. Vị trí của phố đi bộ này được phỏng đoán là toà nhà Sun Wah hiện giờ, góc Nguyễn Huệ và Tôn Thất Thiệp.

Đến năm 1887, kênh Siêu thị Vải được lấp bất chấp sự phản đối của các nhà bán buôn dọc nhị bên bờ kênh. Một đại lộ văn minh thành lập thay cho hình ảnh trên bến dưới thuyền đặc thù của một Nam Bộ cũ. Đại lộ mới có tên Charner.

Sự sản xuất của đại lộ Charner gắn liền với sự sinh ra của những thương buôn người Pháp, người Việt, khó khăn với người Hoa, Ấn. Đây còn là nơi công ty nhiều lễ hội lớn của Sài Gòn như lễ quốc khánh 14/7 của Pháp hay lễ hội rước rồng của người Hoa.

Một góc phố Nguyễn Huệ bây giờ. Ảnh: Anh Tuấn.

Trong ký ức của nhiều người Sài Gòn, tuyến phố Nguyễn Huệ gắn với hình ảnh của phiên chợ hoa ngày Tết. Cho đến cuối thế kỷ 20, Nguyễn Huệ vẫn là chợ hoa xuân chính của TP. Người bán mang hoa trong khoảng các thức giấc miền Tây, theo ghe về bến Bạch Đằng và bày hoa dọc theo con thị trấn.

Hàng quán hoa sau đó được dời về khu vực chợ 23/9, trục đường hoa Nguyễn Huệ quay về với hình hài của một nơi trưng bày hơn là nơi trao đổi hoa tết của người Sài Gòn.

Tên phường, phận người

Phổ quát anh hùng lịch sử đã để vết tích mà ít người biết tới. Từ Vương Thái, Émile Gsel, Pun Tun (Tân Luân), tới Phan Châu Trinh, Nguyễn An Khương, Cường Để hay Roland Garros từng sống hoặc cư trú một thời gian trên đoạn đường này.

Từ những tư liệu từ Niêm giám Đông Dương và các bức ảnh của các nhiếp ảnh gia người Pháp còn lưu lại, có thể kể lại được những tên nhà gắn với từng số phận và nhân loại trên con đường này.

Con hẻm 53 được hình thành từ thời Pháp, là nơi duy nhất có đứa ở, khác hẳn trái đất phồn hoa, náo nhiệt thiết kế tuyến phố Nguyễn Huệ. Ảnh: Lê Quân.

Theo Nguyễn Đức Hiệp, số 49 đường Charner là tiệm may của ông Nguyễn An Khương, cha của ông Nguyễn An Ninh. Ông Nguyễn An Khương là một nhân sĩ trong phong trào Minh Tân.

Trên lầu là nơi nghỉ ngơi Chiêu Nam Lầu, nơi cụ Phan Châu Trinh đã ngụ cư trong thời điểm ngắn khi từ Pháp trở lại Sài Gòn. Trong cuốn “Nguyễn An Ninh: Tôi chỉ là cơn gió thổi” của bà Nguyễn Thị Minh có nhắc tới Chiêu Nam Lầu. Đó là nơi “chiêu hiền hậu đãi sĩ của người vn, nơi chạm chán của nhân vật nhân kiệt ba miền, nơi tá túc của những nhà ái quốc Bắc Trung phiêu dạt tham gia Nam”.

Chiêu Nam Lầu ở số 49 đường Charner cũng chứng kiến những giây phút cuối đời của nhà cách mạng Phan Châu Trinh ngày 24/3/1926. “Đám tang cụ Phan Châu Trinh từ đây đi tới nghĩa địa Gò Công là sự thổ lộ tâm can, ước vọng lớn nhất về non sông, cuộc sống thị trấn hội của người vn ở Sài Gòn, một đám tang lớn lao với lượng người đi rước, các cửa tiệm của người Việt ở Sài Gòn – Hội chợ Lớn đều đóng cửa, mà tin báo Pháp nói ngày đó là ngày Việt Nam thức thức giấc” (trích Sài Gòn – Mini Lớn: Ký ức thành phố và loài người).

Phổ thông người Việt sau này biết đến giải quần vợt mở rộng của Pháp tại sân quàn vợt ở Paris có tên Roland Garros. Đó là tên của một phi công nổi tiếng, người trước tiên lái tàu bay qua Địa Trung Hải vào năm 1913 và là nhân vật của nước Pháp trong Thế chiến thứ nhất. Ít bạn nào biết rằng, Roland Garros đã trải qua thời niên thiếu ở Sài Gòn, trên đoạn đường Charner tại số nhà 117.

Ở phía cuối các con phố Nguyễn Huệ bây giờ, vẫn còn sinh tồn toà nhà Ngân khố TP.HCM. Sự ra đời của toà nhà này gắn với sự chấm dứt giai đoạn hoàng kim của Tiệm Sài Gòn (Căn tin Cũ), sau khi chợ Bến Thành được xây dựng.

Nơi nghỉ ngơi Rex ở góc con đường Nguyễn Huệ và Lê Thánh Tôn hiện nay là toà nhà bán xe hơi của ông Élime Bainier. Ông chính là người trước tiên lái xe buýt nhằm giới thiệu phương tiện tải công cộng cho nhiều quan chức và viên chức chính quyền trên phố phố Sài Gòn tham gia năm 1909.

Năm 1953, hoàng hậu con ông Bainier đi về Pháp, thê thiếp chồng hoàng tử Nguyễn Phúc Ưng Thi đã tậu lại toà nhà này và phá đi để xây nơi nghỉ ngơi Rex, rạp chiếu phim và các cửa hàng mà cho tới ngày nay vẫn còn nguyên lành.

Toà thị sảnh Sài Gòn, nay là UBND TP.HCM được xây dựng trong khoảng năm 1901 và xong xuôi vào 1909, đúng 50 năm sau khi Pháp chiếm giữ thành Sài Gòn. Toà nhà này được xây bởi kiến trúc sư Paul Gardès và được trang hoàng kiến trúc bên ngoài bởi một nhà điêu khắc trẻ tuổi Louis-Lucien Ruffier.

Trong khoảng năm 1945 tới 1975, toà nhà này là trụ sở của Hội đồng TP và Thị trưởng TP Sài Gòn – Quán ăn Lớn. Sau 1975, đây là hội sở của UBND TP.HCM.

Từ giã một Sài Gòn xưa đã đánh mất

Thương xá Tax chính thức phá dỡ tổng thể để xây nhà cửa mới. Việc “bảo tồn” những gì được bảo tồn (thảm gạch mosaic, thanh tay vịn cầu thang trang hoàng con gà bằng đồng) đã chấm dứt giai đoạn đầu tiên. Những lời hứa phục dựng lại hình dáng của một Tax xưa cũng đã được nhắc lại.

Giờ chỉ còn hy vọng bảo quản tốt những gì đã mang đi.

Tôi nghĩ rằng sau khi dỡ gỡ, làm tinh khiết nên giới thiệu cùng với những thuyết minh về trị giá nghệ thuật của những bộ phận trang trí này, những hình ảnh, video, mô hình về những kiến trúc gần giống trên quả đât… cho bà con xem.

Bên trong Thương xá Tax trước ngày bị toá toá. Ảnh: Lê Quân.

Sự nắm bắt nhân thức của tập thể về giá trị của cổ lỗ vật vừa để vật quý không bị rơi tham gia lãng quên, vừa để có thể “giám sát” công đoạn bảo quản và sau này phục dựng những cổ hủ vật này trong tòa tháp mới. Kì vọng sau những năm xây dựng một tòa nhà mấy chục tầng, “ châu (lại) về Thích hợp xã” toàn vẹn, đúng mực và đẹp hơn.

Tax mới sẽ là nhà cửa của thế kỷ 21. Cũng như phổ quát công trình khác đang mọc lên như nấm sau mưa ở thị trấn này. Tax có biến thành di sản và ký ức của công dân thế kỷ 21 hay không còn là tùy thuộc vào phổ biến điều. Nhưng có một nhân tố chắc chắn, khi chúng ta không quý trọng di sản của thế hệ chính mình thì đừng dạy dỗ con cháu phải quý trọng những gì chúng có.

Tôi chỉ có 41 năm gắn bó với Tax và bùng binh cây liễu, cà phê Givral, Eden, Ba Son… nhưng phải chứng kiến số đông tuần tự ra đi… 

(Tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu, Nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Sản xuất TP.HCM)

Giá đất khu 'tứ giác vàng' Nguyễn Huệ có thể trên 1 tỷ/m2 Trúng thầu đầu cơ tham gia khu “tứ giác quà” tuyến phố Nguyễn Huệ nhưng để triển khai công trình, chủ đầu tư có thể đương đầu với giá bồi thường khổng lồ.

lịch sử khu vực chợ Nguyễn Huệ tiệm tạm hóa Nguyễn Huệ đại lộ Charner kênh Chi nhánh Vải kiến trúc Sài Gòn xưa Thương xá Tax

Xem thêm: tin tức mới nhất