Lâu nay, không chỉ trong giới KTS mà ngay cả ở phổ biến lĩnh vực kỹ thuật thị trấn hội dị thường có kiếm được xét: Tiếng nói lý luận phê bình kiến trúc hiện nay sao yếu ớt quá!
Câu chuyện này có vẻ rất nghịch lý trước sự phát hành đầy sôi động của xã hội, của giai đoạn thị trấn hóa và của kiến trúc giang sơn trong quá trình thay đổi, thành lập cửa và hội nhập quốc tế. Và bởi vậy, hơn lúc nào hết, công việc lý luận, phê bình kiến trúc rất cần được các đơn vị quản lý, các cấp và hội nghề nghiệp ân cần, chăm nom từ trong trường huấn luyện tới thực tế cuộc sống.
Tòa nhà Bưu điện Bờ Hồ của tác giả KTS Nguyễn Kim chiếm được phổ thông ý kiến phê bình trước đây.
1. Bấy lâu, không chỉ trong giới KTS, mà ngay cả ở phổ biến ngành nghề công nghệ phường hội khác, thường có kiếm được xét: ngôn ngữ lý luận phê bình kiến trúc bây chừ sao yếu ớt quá! Nhân tố này cũng đã được chắc chắn qua báo cáo chính trị của các kỳ Đại hội VIII, IX của Hội KTS vietnam. Và nó cũng được chính những người làm cho công tác lý luận kiến trúc trong giới kiến trúc ca cẩm tại đa dạng cuộc hội thảo lớn, bé dại doanh nghiệp tại các trường Đại học Kiến trúc, các Viện Phân tích, Bộ Xây dựng, Hội KTS vn.
Vì sao lại như vậy? Câu chuyện này có vẻ rất nghịch lý trước sự phát hành đầy sôi động của thị trấn hội, của thời kỳ thành phố hóa và của kiến trúc non sông trong công đoạn thay đổi, thành lập cửa và hội nhập quốc tế. Thực ra, lý luận phê bình kiến trúc cũng trải qua hầu hết quá trình thăng trầm khác nhau. Có lúc khỏe khoắn, kịp thời, có lúc lác đác, vắng bóng, và cả khiếp sợ trong định hướng, trong tiếp cận với những chuyển đổi phức hợp của kiến trúc hiện đại.
Ngay trong khoảng năm 1983, Hội KTS vn đã từng doanh nghiệp vài cuộc tọa đàm về phê bình kiến trúc do cố GS. KTS Ngô Huy Quỳnh, Tổng chỉnh sửa Tạp chí Kiến trúc chủ trì như các tòa tháp phục hồi làm mới Nhà ga tuyến phố sắt Hà Nội (Chủ trì kiến tạo KTS Hoàng Nghĩa Sang); Bưu điện Bờ Hồ (Chủ trì thiết kế: KTS Nguyễn Kim), Chiêu đãi sở Chính phủ ở số 2 Lê Thạch (Chủ trì kiến tạo: KTS Diêu Công Tuấn). Các quan điểm phân tích, bình chọn thành công và hạn chế giễu của tác phẩm được đưa ra rất khách quan, thực bụng trên cơ sở vật chất lý luận kiến trúc và thực tại dùng của các đại biểu tham dự là cơ quan chủ quản, tác giả, KTS và công ty trực tiếp điều hành sử dụng công trình, đã được chính tác giả bài tham luận này, khi ấy là Ủy viên Ban Chỉnh sửa, ghi chép toàn diện và phản chiếu qua các bài viết đăng phổ quát kỳ trên Tạp chí chuyên ngành thời đó.
Nhà cao tầng xen cấy trong nội đô cần được tìm hiểu, đánh giá trong lý luận phê bình kiến trúc.
Bước tham gia thời kỳ thay đổi, trong khoảng thập niên 90 của thế kỷ trước, cùng với sự có mặt trên thị trường của Viện Tìm hiểu Kiến trúc (và Tiêu chẩn hóa?!) công việc lý luận phê bình kiến trúc mới thực sự khởi sắc, thích hợp với bầu không khí dân chủ khá linh hoạt của giới văn học nghệ thuật. Mở màn (tôi không nhân thức có chính xác không?!) là cuộc tranh biện gay gắt tốn khá rộng rãi giấy mực của giới truyền thông do Hội KTS vn đề xướng, nhằm “bảo vệ sự tồn tại” nhà cửa “Nhà trăm mái” của KTS Lữ Trúc Phương trên đường Đinh Tiên Hoàng, ngay cạnh Đồi Cù (TP Đà Lạt). Đây là công trình sáng tác theo môn phái biểu thị của Antonio Gaudi, với xu hướng “thiên nhiên hóa kiến trúc”, đang bị chính quyền tỉnh Lâm Đồng bắt phá bỏ, bởi theo họ, đó là thứ “kiến trúc kỳ dị, điên rồ và không bình yên”. Do phổ quát quan điểm khác biệt lúc bấy giờ nên kiến nghị giữ lại, không phá bỏ tòa tháp trên của Hội gửi các tổ chức công dụng trong ngành nghề xây đắp không được chấp thuận. Và sau cùng, 04 tuần 10/1992, với nguyên do “không bảo đảm an toàn và vi phạm qui định xây đắp”, thành quả kiến trúc “Nhà trăm mái” bị tháo bỏ hoàn toàn, sau nhì năm sống sót. Phổ quát năm sau sự kiện “Nhà trăm mái”, trong các cuộc hội thảo về lý luận phê bình kiến trúc, người ta vẫn chưa thôi nhớ tiếc nuối cho căn số hẩm hiu của công trình kiến trúc rất dị này. Rồi chuyện phản đối công trình “Thủy cung Thăng Long” ở Hồ Tây khiến cho xôn xang dư luận, Ban Bí thơ Trung ương Đảng và Thủ tướng Chính phủ phải vào cuộc. Chúng ta cũng đã từng mạnh bạo phê phán thiên hướng kiến trúc “chóp”, kiến trúc nhại cũ rích, nhại “kiến trúc cổ xưa Pháp” vốn hình thành tràn lan ở các đô thị và cả ở nông thôn như một thứ bệnh dịch.…
Ngôn ngữ phê bình rất đáng trân trọng đã được giới KTS Việt Nam và phố hội ủng hộ, có chức năng khiến cho hạn chế giễu phần nào kiến trúc “rác” ở thành phố, trong đó có cả một số tòa tháp, hội sở tập đoàn công quyền, khiến cho kiến trúc trong trắng hơn, hiện đại hơn, giản dị hơn, gần dân hơn. Và cũng qua đó tác động phần nào đến tư duy thẩm mỹ của chính quyền và các nhà điều hành xây đắp. Hay vừa mới đây, tiếng nói phê bình, phản biện cũng đã có hiệu ứng hăng hái trước thiên hướng xây đắp các Trọng tâm hành chính quá to lớn, đồ sộ, khoa trương ở một vài địa phương, gây lãng phí tiền bạc của Nhà nước, của quần chúng, khiến cho lệch lạc chủ trương canh tân hành chính của Chính phủ.
Đương nhiên, chừng ấy vẫn chưa thể đủ! Chúng ta không thể không đặt nghi vấn, tại sao trước thực tế nở rộ của đời sống kiến trúc bây chừ, cũng như những biến đổi phức hợp của khí hậu đã và đang ăn hiếp dọa sự vững bền của không gian sống, tiếng nói của lý luận phê bình chợt trở nên yếu ớt, mờ nhạt, nhiều khi bị phố hội lãng quên tới vậy. Mặc dù chúng ta có không ít các tổ chức, cơ quan phân tích như Viện Kiến trúc Nước nhà, các Trung tâm phân tích, các trường Đại học Kiến trúc của Bộ Xây đắp; hay Hội đồng Kiến trúc, Ban Lý luận phê bình kiến trúc, Viện Kiến trúc của Hội KTS vn… cùng với các Tin báo chuyên lĩnh vực lúc nào cũng ngỏ cửa, sẵn sàng đăng chuyển vận các tìm hiểu, bài viết về lý luận, phê bình như Tin báo Kiến trúc, Kiến trúc vn, Kiến trúc và Đời sống, Kiến trúc Nhà đẹp... Đây là điều rất đáng suy nghĩ!
Khu nhà ở xã hội Đặng Xá (Gia Lâm, Thủ đô) - một mô hình nhà đất mới cần sự tham gia cuộc của nghiên cứu lý luận phê bình để có những bình chọn tổng kết mang tầm Nước nhà.
Phải chăng, cách khiến cho lý luận phê bình của chúng ta bấy lâu có nhân tố, đủng đỉnh thay đổi về tư duy, xơ cứng về nguyên tắc luận, xa rời thực tế, hay vì những khó khăn khác mà không luôn thể nói ra, kể cả chuyện “cơm áo gạo tiền” của người làm cho công tác này... hay, đã đến lúc cần mời gọi sự nhập cuộc vào ngành nghề này của các KTS đang mải miết hành nghề, đừng quá coi lý luận phê bình kiến trúc là một phạm trù khác lạ, sang trọng chỉ dành cho các vị mũ cao áo dài? Cũng đừng biến nó thành một tháp ngà, một thánh các con phố, mà ngồi ở đó chỉ là các GS.TS, các nhà tìm hiểu uyên chưng, thông hiểu tiếng nước ngoài, chuyên cần sớm hôm đọc và viết, và rất lo sợ, kiệm lời mỗi khi phải chỉ ra kiến trúc Việt Nam hôm nay là kiến trúc gì, tiến bộ hay quốc tế, hay là sự hỗn tạp của các loại “rác kiến trúc” phi phiên bản sắc… nhưng lại rất say sưa, hùng hồn cho ra những lời dạy bảo về cách nhận biết hình thái học kiến trúc, về các môn phái kiến trúc từ cổ truyền đến tân cổ xưa, trong khoảng tân tiến đến hậu tiến bộ, từ chủ nghĩa kiến trúc thô mộc đến kiến trúc hai phới, rồi hiện thời là môn phái Kiến trúc xanh, đang được cũ rích súy trên toàn nhân loại, trong giới KTS vietnam và lan tỏa phổ quát trong thị trấn hội... Độ “hot” của thiên hướng này tới độ, không một nhà đầu tư BĐS nào lại không biết lợi dụng cái mác “kiến trúc xanh” để lăng xê cho các dự án nhà ở của mình để câu khách, với phần lớn những hình vẽ 3D giả vờ được phát vào giờ tiến thưởng trên sóng truyền hình, trên mạng internet hay in màu dễ nhìn trên các trang quảng cáo của báo hàng ngày và các Tin báo BĐS?!. Sự nhập cuộc của các KTS chuyên nghiệp, có kinh nghiệm, có chân tình (trong đó có rộng rãi KTS trẻ) theo tôi, sẽ đem tới cho lý luận phê bình kiến trúc một luồng gió mới, một tư duy mới, một bí quyết nhìn mới, rất riêng, rất thực tế, cương trực và biết đâu, họ sẽ tạo ra qui định luận mới với cái nhìn đa chiều trong lý luận phê bình kiến trúc?!
2. Cuộc sống như dòng sông thiết tha chảy, luôn di chuyển và chuyển đổi. Kiến trúc cũng vậy. Phải chăng, bên cạnh những lý luận căn bản có tính giáo trình, kinh viện về các thiên hướng, phong cách, trào lưu kiến trúc đã có trong khoảng xưa nay, đòi hỏi phải có một nền lý luận phê bình mới tiếp cận trực diện với thực tiễn, thấm đẫm hơi thở của cuộc sống. Có thể Chẳng hạn: Sự hiện ra các khu thành phố mới đã được gần 20 năm, làm cho đổi mới dung mạo kiến trúc đô thị theo hướng tiến bộ, văn minh, khởi đầu từ Khu thành phố Phú Mỹ Hưng (TP.HCM), Khu đô thị Bắc Linh Đàm (Thủ đô) tham gia giữa những năm 90 của thế kỷ trước đến nay cũng đã hơn 20 năm, cũng như Chương trình nhà đất thị trấn hội triển khai được gần 10 năm, nhưng khỏe khoắn nhất là giai đoạn 2010 - 2015 với tài chính hỗ trợ 30.000 tỷ đồng của Chính phủ với hàng trăm khu nhà đất phường hội từ rộng rãi tầng (5-7 tầng) tới cao tầng (12 - 20 tầng), xây đắp theo kiểu xen kẽ trên diện tích 20% của các công trình khu thành phố mới theo luật pháp của Nhà nước, đến các khu nhà đất doanh thu thấp gương mẫu như Khu thành phố Đặng Xá (Gia Lâm, Hà Nội)… đã góp phần hăng hái giải quyết ý định cấp bách có thực của quần chúng. #, nhất là những người làm thuê ăn lương, người có điều kiện kinh tế eo hẹp, người doanh thu thấp. Gần đây, Chính phủ tổng kết, bình chọn kết quả thực hiện quá trình đầu của Chương trình xây đắp vùng quê mới (2010 - 2015). Kết quả cho thấy, bên cạnh những chiến thắng to lớn trong phát triển nông nghiệp, cải thiện đời sống của dân cày, phổ biến nơi, diện mạo nông thôn đổi mới hăng hái, cũng đã biểu lộ hồ hết yếu kém làm cho cản trở, thậm chí làm sai lệch chủ trương của Đảng về tạo ra nông nghiệp, nông thôn và dân cày, trong đó quy hoạch xây đắp làng xã, kiến trúc nhà ở, bảo tàng và phát huy trị giá làng nghề, làng truyền thống, di sản kiến trúc văn hóa vùng quê đã không thật sự được niềm nở trước sự lấn lướt của công đoạn thị trấn hóa cưỡng dâm, tinh thần của loài người, hiểm họa do thiên tai, bầy lụt gây ra bởi biến đổi khí hậu và cả sự áp đặt cứng rắn đến khiên cưỡng 19 mục tiêu xây dựng vùng quê mới…. Rất nhiều rất cần sự vào cuộc của công tác lý luận phê bình kiến trúc để có những tổng kết ở tầm giang sơn (không chỉ là những phân tích bé xíu lẻ, những hội thảo tiêu tốn không ít tiền của nhà nước, sau cùng, kết quả cũng chỉ xếp tham gia tủ, hay để phủ đầy bụi không bạn nào lưu ý), để bình chọn khách quan, công nghệ … trong khoảng quy hoạch xây dựng, tới kiến trúc nhà cửa, xem nó thuộc khuynh hướng nào, có bản sắc văn hóa vietnam hay không, có thích hợp với địa khí hậu, lối sống của người Việt Nam hay không, và hơn nữa có đóng góp tích cực cho nền kiến trúc Việt Nam tiến bộ, vững bền và giàu bản sắc văn hóa như xác định phương hướng của Đảng đã liệt kê hay không…? Từ đó rút ra những kết luận, là cơ sở giúp Đảng, Nhà nước vấn đề chỉnh, bổ sung các chính sách, chủ trương phát hành kiến trúc, phát hành đô thị, tạo ra nhà ở, sản xuất vùng quê… trong giai đoạn mới. Và đó cũng là hạ tầng thúc đẩy sáng tạo của KTS, để cho xây dựng thương hiệu những thành quả kiến trúc phù hợp với đòi hỏi đòi hỏi của quần chúng, của phố hội, thích hợp với vấn đề kiện của vn và mang phiên bản sắc văn hóa vietnam, chứ chẳng hề là phiên bản sao của người khác.
Kiến trúc là một loại hình nghệ thuật đặc biệt. Đó là nghệ thuật tạo lập không gian, môi trường sống cho con người. Nghệ thuật kiến trúc gắn liền với lịch sử phát triển của trái đất, kể từ thủa hồng hoang cho tới kỷ nghuyên hiện đại công nghệ bây giờ. Là ngành nghệ thuật đặc trưng, nên vật phẩm thông minh của KTS bị chi phối bởi hồ hết chủ thể, từ chủ đầu tư (người đặt hàng) cho tới các ngành quản lý chuyên lĩnh vực. Mà đầu tiên là chủ đầu tư. Tác động của nhà đầu tư có tài năng làm cho biến đổi từng phần cho tới toàn bộ nhà cửa, từ công năng tới cách thức. Thậm chí, thực tại bây chừ đã cho thấy, ở thời gian nào đó, vì ích lợi nào đó, ảnh hưởng của chủ đầu tư còn khiến cho thay đổi cả một công trình, một quy hoạch chi tiết, quy hoạch phân khu đã được thông qua, hoặc xa hơn nữa, nguy nan hơn nữa là có kĩ năng khiến lệch lạc cả định hướng phát triển Quy hoạch – Kiến trúc Việt Nam?! Nói như vậy để thấy vai trò của lý luận phê bình kiến trúc quan trọng nhân thức dường nào! Nhưng để ngôn ngữ lý luận phê bình kiến trúc được vang lên đĩnh đạc, tin yêu trong thị trấn hội, đầu tiên tiếng nói đó phải trung thực, phải được cất lên trong khoảng những người làm cho công tác lý luận phê bình đàng hoàng, có khả năng, có tâm và có kiến thức về nghề kiến trúc. Thực tại đã cho thấy, tại Thủ đô, TP.HCM, Đà Nẵng và nhiều thành thị khác đều có Hội đồng Kiến trúc - Quy hoạch với sự nhập cuộc của phổ biến nhà lý luận kiến trúc, KTS có học hàm học vị để giải đáp chuyên môn cho chính quyền thành phố trước khi phê duyệt y xây dựng các dự án quy hoạch, những tòa tháp kiến trúc quan trọng. Thế nhưng, nhiều Hội đồng có vai trò rất mờ nhạt, tiếng nói của thành viên Hội đồng rất yếu ớt trước áp lực của quyền lực và cả những tác động “có mùi” của nhà đầu tư. Thậm chí ở nơi này, nơi kia Hội đồng kiểu này chỉ sinh tồn như một hình thức trang hoàng cho tính dân chủ?
Chúng ta đang sống trong nền kinh tế thị trường theo xác định phương hướng XHCN, nhưng nghĩ cho cùng, hoạt động mua bán kiến trúc hiện giờ cũng như một cái chợ với tính cạnh tranh ác liệt. Ở đó có hàng thật, hàng giả, hàng nhái. Lý luận phê bình kiến trúc phải là người giám định, phân biệt cái sự “thật- giả-nhái” đó để thị trường kiến trúc cạnh tranh lành mạnh, trả lại cho kiến trúc những trị giá thực thụ, góp phần nâng cao thẩm mỹ kiến trúc cho nhân dân, để kiến trúc dân tộc sản xuất vững bền trong trong thời kỳ hội nhập và xu hướng toàn cầu hóa. Bổn phận nặng vật nài và vinh quang đó trước tiên được đặt lên vai Bộ Xây đắp, Viện Kiến trúc Giang sơn và các hội nghề nghiệp, trong đó có Hội KTS Việt Nam.
3. Quả đât ngày bữa nay là nhân loại phẳng. Một trái đất mà dân tộc này có thể tiện lợi tiếp nhận văn hóa của dân tộc khác. Văn hóa phiên bản địa được tôn vinh, hòa cùng các nền văn hóa của nhân loại. Trái đất phẳng đặt ra cho chúng ta một thách thức lớn, đó là làm cho thế nào để gìn giữ và phát huy được bản sắc văn hóa dân tộc trong xu thế toàn cầu hóa. Nền kiến trúc vietnam đang sản xuất với tốc độ cao về số lượng, nhưng đã và đang tấn công mất bản sắc của bản thân. Hội nhập quốc tế đem đến cho kiến trúc vietnam những cơ hội lớn để tạo ra vươn lên cùng kiến trúc các nước trong khu vực và trên nhân loại. Nhưng hội nhập quốc tế cũng đòi hỏi KTS vn một bản lĩnh nghề nghiệp vững tiến thưởng, để có tài năng miễn nhiễm trước những ảnh hưởng thụ động của kiến trúc ngoại lai, hấp thụ có chọn lọc tinh hoa kiến trúc quả đât, để Áp dụng thông minh vào phát hành nền kiến trúc Việt Nam tân tiến và bản sắc.
Để khiến cho được yếu tố đó, chẳng thể thiếu vai trò hướng dẫn, định hướng của lý luận phê bình kiến trúc. Và cho nên, hơn lúc nào hết, công tác lý luận, phê bình kiến trúc rất cần được Bộ Xây dựng, các ngành, các cấp và hội nghề nghiệp quan tâm, để mắt từ trong trường tập huấn tới thực tiễn cuộc sống.
Phạm Thanh Tùng/TCKTVN
Xem thêm: tin thời sự
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét